NIS2 a kompetencje w cyberbezpieczeństwie: Jakie role i umiejętności są kluczowe?

Dyrektywa NIS2 stanowi fundamentalną zmianę w podejściu do cyberbezpieczeństwa w całej Unii Europejskiej, nakładając na tysiące polskich przedsiębiorstw nowe, rygorystyczne obowiązki. Jednak wdrożenie zaawansowanych technologii i procedur to tylko połowa sukcesu. Kluczem do rzeczywistej odporności cyfrowej są ludzie – wykwalifikowani specjaliści, zdolni do zarządzania ryzykiem, reagowania na incydenty i budowania bezpiecznej architektury. Analiza opublikowana przez Agencję Unii Europejskiej ds. Cyberbezpieczeństwa (ENISA) rzuca światło na to, jakich ról i kompetencji będą potrzebować podmioty kluczowe i ważne, aby sprostać wymogom nowej rzeczywistości regulacyjnej.

Raport ENISA to nie tylko teoretyczny wykaz stanowisk, ale przede wszystkim strategiczna mapa drogowa dla zarządów, dyrektorów IT i CISO. Wskazuje ona na pilną potrzebę zdefiniowania na nowo struktury zespołów bezpieczeństwa, zidentyfikowania luk kompetencyjnych i zaplanowania działań rozwojowych. W obliczu globalnego niedoboru talentów w branży cyberbezpieczeństwa, zrozumienie, kogo dokładnie szukać, jakie umiejętności rozwijać wewnątrz organizacji i kiedy sięgnąć po wsparcie zewnętrzne, staje się kluczowym czynnikiem sukcesu w implementacji NIS2.

Czym jest dyrektywa NIS2 i dlaczego wymusza rewolucję w zarządzaniu personelem?

Dyrektywa NIS2 (Network and Information Security 2) to unijne rozporządzenie, które znacząco rozszerza i zaostrza wymogi w zakresie cyberbezpieczeństwa dla szerokiego spektrum sektorów gospodarki. Jej celem jest podniesienie ogólnego poziomu odporności na cyberataki w całej UE poprzez ujednolicenie przepisów i obowiązków. W przeciwieństwie do swojej poprzedniczki, NIS2 obejmuje znacznie więcej podmiotów, wprowadza surowsze kary za nieprzestrzeganie przepisów i nakłada bezpośrednią odpowiedzialność na kadrę zarządzającą.

Ta zmiana perspektywy z czysto technicznej na zarządczą jest sercem rewolucji personalnej. NIS2 wymaga, aby cyberbezpieczeństwo stało się integralną częścią strategii biznesowej, a nie tylko zadaniem działu IT. Oznacza to, że firmy muszą nie tylko wdrożyć odpowiednie środki techniczne, ale także zbudować kompetentne zespoły zdolne do ich obsługi, monitorowania i rozwoju. Konieczne staje się formalne zdefiniowanie ról, przypisanie odpowiedzialności i zapewnienie ciągłego podnoszenia kwalifikacji personelu, co dla wielu organizacji oznacza konieczność stworzenia struktur ds. cyberbezpieczeństwa od podstaw.

Wymogi te bezpośrednio przekładają się na rynek pracy. ENISA prognozuje gwałtowny wzrost zapotrzebowania na specjalistów ds. cyberbezpieczeństwa, co w połączeniu z już istniejącym niedoborem talentów tworzy ogromne wyzwanie dla działów HR i menedżerów. Firmy muszą przygotować się na intensywną rywalizację o najlepszych ekspertów, a jednocześnie inwestować w rozwój (upskilling i reskilling) obecnych pracowników, aby wypełnić luki kompetencyjne i zapewnić zgodność z dyrektywą.

Jakie podmioty są objęte NIS2 i jakie mają obowiązki?

Dyrektywa NIS2 wprowadza podział na dwie główne kategorie podmiotów: kluczowe (essential entities – EE) i ważne (important entities – IE). Klasyfikacja ta zależy od wielkości organizacji oraz krytyczności sektora, w którym działa. Do podmiotów kluczowych zaliczane są duże firmy z sektorów o strategicznym znaczeniu, takich jak energetyka, transport, bankowość, infrastruktura rynków finansowych, ochrona zdrowia, woda pitna, ścieki, infrastruktura cyfrowa, administracja publiczna i przestrzeń kosmiczna.

Podmioty ważne to z reguły średnie przedsiębiorstwa z tych samych sektorów, a także podmioty z innych krytycznych branż, takich jak usługi pocztowe i kurierskie, gospodarowanie odpadami, produkcja i dystrybucja chemikaliów, produkcja i przetwarzanie żywności oraz produkcja (np. wyrobów medycznych, komputerów, maszyn). Obie grupy mają podobne obowiązki w zakresie zarządzania ryzykiem i raportowania incydentów, jednak podmioty kluczowe podlegają bardziej rygorystycznemu, proaktywnemu nadzorowi, podczas gdy podmioty ważne będą kontrolowane głównie ex-post, czyli po zaistnieniu incydentu.

Niezależnie od klasyfikacji, wszystkie objęte podmioty muszą wdrożyć minimalny zestaw środków bezpieczeństwa. Obejmują one m.in. polityki analizy ryzyka i bezpieczeństwa systemów informacyjnych, obsługę incydentów, zarządzanie ciągłością działania, bezpieczeństwo łańcucha dostaw, bezpieczeństwo w pozyskiwaniu, rozwijaniu i utrzymywaniu systemów, a także stosowanie kryptografii i szyfrowania. Realizacja tych zadań wymaga posiadania w strukturach firmy lub zapewnienia dostępu do specjalistów o odpowiednich, zróżnicowanych kompetencjach.

Jaką rolę w strategii NIS2 odgrywa zarząd i kadra kierownicza?

Jedną z najważniejszych zmian wprowadzonych przez NIS2 jest nałożenie bezpośredniej odpowiedzialności za cyberbezpieczeństwo na organy zarządzające podmiotów kluczowych i ważnych. Oznacza to, że zarząd nie może już delegować tej odpowiedzialności wyłącznie na dział IT. Członkowie kadry kierowniczej muszą nadzorować wdrażanie środków zarządzania ryzykiem, a także mogą zostać pociągnięci do osobistej odpowiedzialności za zaniedbania w tym obszarze.

Ta zmiana wymusza na menedżerach aktywne zaangażowanie i zrozumienie problematyki cyberbezpieczeństwa. Muszą oni nie tylko zatwierdzać budżety, ale także uczestniczyć w tworzeniu strategii, rozumieć krajobraz zagrożeń i oceniać skuteczność wdrożonych zabezpieczeń. Dyrektywa wymaga również, aby członkowie organów zarządzających przechodzili regularne szkolenia, które pozwolą im identyfikować ryzyka i oceniać praktyki zarządzania cyberbezpieczeństwem oraz ich wpływ na działalność organizacji.

Rola zarządu polega więc na zapewnieniu, że cyberbezpieczeństwo jest traktowane jako priorytet strategiczny. To oni muszą stworzyć w organizacji kulturę bezpieczeństwa, zapewnić odpowiednie zasoby – zarówno finansowe, jak i ludzkie – oraz wspierać dyrektorów ds. bezpieczeństwa informacji (CISO) w ich działaniach. Bez wyraźnego wsparcia i zaangażowania „z góry”, nawet najlepszy zespół specjalistów nie będzie w stanie skutecznie zabezpieczyć organizacji zgodnie z wymogami NIS2.

Jakie cztery kluczowe rodziny ról cyberbezpieczeństwa identyfikuje ENISA?

Aby pomóc organizacjom w uporządkowaniu struktury personalnej, ENISA zidentyfikowała cztery główne rodziny ról w obszarze cyberbezpieczeństwa, które są niezbędne do kompleksowego zarządzania bezpieczeństwem. Każda z tych rodzin grupuje stanowiska o podobnym charakterze i zakresie odpowiedzialności, tworząc logiczny model do budowy zespołu. Zrozumienie tego podziału jest kluczowe dla prawidłowego przypisania zadań i rekrutacji odpowiednich specjalistów.

Pierwsza rodzina to role Menedżerskie (Managerial), które koncentrują się na strategii, zarządzaniu ryzykiem, zgodnością i nadzorze nad całym programem bezpieczeństwa. Druga to role Techniczne (Technical), obejmujące specjalistów odpowiedzialnych za projektowanie, budowanie i wdrażanie bezpiecznych systemów i architektury. Trzecia rodzina, Operacyjna (Operational), skupia się na codziennym utrzymaniu, monitorowaniu i obronie systemów informatycznych. Ostatnia, czwarta grupa, to role

Analityczne (Analyst), które zajmują się analizą danych, badaniem incydentów i analizą zagrożeń (threat intelligence).

Taki podział pozwala na bardziej precyzyjne określenie potrzeb kadrowych. Mała firma może potrzebować jednego specjalisty, który łączy w sobie zadania z kilku rodzin, podczas gdy duża korporacja będzie budować wyspecjalizowane zespoły w ramach każdej z nich. Niezależnie od skali, każda organizacja objęta NIS2 musi zapewnić pokrycie kompetencyjne we wszystkich czterech obszarach, czy to poprzez zasoby wewnętrzne, czy wsparcie zewnętrznych dostawców usług.

Cztery rodziny ról w cyberbezpieczeństwie według ENISA

Kim są specjaliści z rodziny ról menedżerskich i za co odpowiadają?

Rodzina ról menedżerskich stanowi strategiczne serce operacji cyberbezpieczeństwa. Specjaliści na tych stanowiskach niekoniecznie muszą posiadać najgłębszą wiedzę techniczną, ale muszą doskonale rozumieć biznes i potrafić przełożyć ryzyko cyfrowe na język zarządu. Ich głównym zadaniem jest tworzenie i nadzorowanie strategii bezpieczeństwa, która jest spójna z celami biznesowymi organizacji.

Najważniejszą postacią w tej rodzinie jest Dyrektor ds. Bezpieczeństwa Informacji (CISO). Jest on odpowiedzialny za cały program cyberbezpieczeństwa, od polityk i procedur, przez zarządzanie budżetem, po komunikację z zarządem i organami regulacyjnymi. CISO musi zapewnić, że organizacja spełnia wszystkie wymogi prawne, w tym te wynikające z NIS2. Inną kluczową rolą jest Menedżer ds. Ryzyka IT

, który koncentruje się na identyfikacji, ocenie i mitygacji ryzyk związanych z systemami informatycznymi.

Do tej rodziny należą również Audytorzy Wewnętrzni ds. Bezpieczeństwa, którzy weryfikują skuteczność wdrożonych kontroli i zgodność z politykami, oraz Specjaliści ds. Zgodności (Compliance), dbający o spełnienie wymogów regulacyjnych, takich jak RODO czy właśnie NIS2. Osoby te pełnią funkcję pomostu między technologią a biznesem, zapewniając, że inwestycje w cyberbezpieczeństwo są adekwatne do apetytu na ryzyko organizacji i przynoszą wymierną wartość.

Jakie zadania realizują eksperci techniczni, tacy jak architekt bezpieczeństwa?

Specjaliści z rodziny technicznej są inżynierami i projektantami cyfrowych fortec. To oni odpowiadają za to, aby systemy informatyczne były budowane w sposób bezpieczny od samych podstaw (security by design) i aby posiadały odpowiednie mechanizmy obronne. Ich praca jest fundamentem, na którym opierają się wszystkie inne działania związane z cyberbezpieczeństwem.

Kluczową rolą w tej grupie jest Architekt Bezpieczeństwa. Jego zadaniem jest projektowanie ogólnej architektury bezpieczeństwa organizacji, tak aby była ona odporna na ataki, skalowalna i zgodna z politykami oraz standardami. Architekt decyduje o tym, jakie technologie zabezpieczające (np. firewalle, systemy SIEM, WAF) zostaną wdrożone i w jaki sposób będą ze sobą zintegrowane, aby stworzyć spójny, wielowarstwowy system obrony.

Obok architekta działa Inżynier Bezpieczeństwa, który jest odpowiedzialny za wdrażanie, konfigurowanie i utrzymywanie konkretnych rozwiązań technologicznych zaprojektowanych przez architekta. Może to być np. konfiguracja systemów prewencji włamań (IPS), zarządzanie tożsamością i dostępem (IAM) czy wdrażanie mechanizmów szyfrowania danych. To właśnie praca inżynierów przekłada strategiczne plany na działające w praktyce zabezpieczenia.

Na czym polega praca specjalistów operacyjnych, w tym pentesterów?

Podczas gdy role techniczne koncentrują się na budowaniu obrony, role operacyjne stoją na jej pierwszej linii, zapewniając codzienne bezpieczeństwo i gotowość do reakcji. Specjaliści ci są odpowiedzialni za bieżące monitorowanie, utrzymanie i testowanie systemów bezpieczeństwa, aby upewnić się, że działają one poprawnie i są w stanie odeprzeć bieżące ataki.

Jedną z najważniejszych ról operacyjnych jest Administrator Bezpieczeństwa, który zarządza codziennym funkcjonowaniem narzędzi bezpieczeństwa, takich jak systemy antywirusowe, firewalle czy systemy wykrywania włamań (IDS). Dba on o aktualizacje, reaguje na alerty i zarządza uprawnieniami użytkowników. Jego praca jest kluczowa dla utrzymania higieny i porządku w środowisku IT.

W tej rodzinie znajduje się również Pentester, czyli etyczny haker. Jego zadaniem jest przeprowadzanie kontrolowanych ataków na systemy firmy w celu znalezienia i udokumentowania luk w zabezpieczeniach, zanim zrobią to prawdziwi przestępcy. Testy penetracyjne są jednym z wymogów NIS2 w kontekście weryfikacji skuteczności zabezpieczeń. Praca pentestera dostarcza bezcennych informacji zwrotnych, które pozwalają na uszczelnienie obrony i podniesienie ogólnego poziomu bezpieczeństwa.

Kim jest analityk ds. bezpieczeństwa i dlaczego jego rola jest kluczowa?

Analitycy ds. bezpieczeństwa to detektywi cyfrowego świata. Ich praca polega na zbieraniu, korelowaniu i analizowaniu ogromnych ilości danych z różnych systemów w celu wykrywania wzorców, które mogą wskazywać na próbę ataku lub już trwający incydent. W dobie zaawansowanych, ukrytych zagrożeń (Advanced Persistent Threats – APT), rola analityka jest absolutnie kluczowa dla wczesnego wykrywania i reagowania.

Najczęściej spotykanym stanowiskiem w tej rodzinie jest Analityk SOC (Security Operations Center). Pracuje on z systemami SIEM, które agregują logi z całej infrastruktury IT. Jego zadaniem jest przeglądanie alertów generowanych przez SIEM, oddzielanie fałszywych alarmów od prawdziwych zagrożeń i eskalowanie tych drugich do zespołu reagowania na incydenty (Incident Response Team). To właśnie analitycy SOC są oczami i uszami organizacji w cyberprzestrzeni.

Inną ważną specjalizacją jest Analityk ds. Analizy Zagrożeń (Threat Intelligence Analyst). Nie czeka on na alerty, ale proaktywnie poszukuje informacji o nowych zagrożeniach, taktykach i narzędziach używanych przez grupy cyberprzestępcze. Analizuje raporty z darknetu, monitoruje kampanie złośliwego oprogramowania i dostarcza organizacji informacji, które pozwalają przygotować się na przyszłe ataki. Dzięki jego pracy obrona staje się proaktywna, a nie tylko reaktywna.

Jakie umiejętności techniczne (hard skills) są najbardziej pożądane?

Skuteczne pełnienie ról w cyberbezpieczeństwie wymaga szerokiego wachlarza specjalistycznych umiejętności technicznych. ENISA wskazuje, że niezależnie od rodziny ról, istnieje pewien rdzeń kompetencji, który jest absolutnie fundamentalny. Należą do nich przede wszystkim dogłębna wiedza na temat bezpieczeństwa sieci, systemów operacyjnych (Windows, Linux) oraz protokołów komunikacyjnych.

W zależności od specjalizacji, pożądane są bardziej zaawansowane umiejętności. Dla ról technicznych i operacyjnych kluczowa jest znajomość narzędzi bezpieczeństwa, takich jak SIEM, IDS/IPS czy WAF, a także umiejętność pisania skryptów (np. w Pythonie) w celu automatyzacji zadań. Pentesterzy muszą dodatkowo biegle posługiwać się narzędziami do testów penetracyjnych i posiadać wiedzę na temat najnowszych technik ataków. Z kolei dla analityków niezbędna jest umiejętność analizy logów, ruchu sieciowego oraz złośliwego oprogramowania (malware analysis).

W kontekście NIS2, coraz większego znaczenia nabierają umiejętności związane z bezpieczeństwem chmury (Cloud Security), ponieważ coraz więcej firm przenosi swoją infrastrukturę do dostawców takich jak AWS, Azure czy Google Cloud. Równie istotna staje się wiedza z zakresu bezpieczeństwa technologii operacyjnych (OT) i systemów przemysłowych (ICS), które są objęte regulacją w wielu sektorach kluczowych.

Dlaczego umiejętności transwersalne (soft skills) są równie ważne co techniczne?

ENISA mocno podkreśla, że same kompetencje techniczne nie wystarczą, aby zbudować skuteczny program cyberbezpieczeństwa. Równie ważne, a często nawet ważniejsze, są tzw. umiejętności transwersalne, czyli miękkie (soft skills). To one decydują o tym, czy specjalista potrafi efektywnie współpracować w zespole, komunikować się z biznesem i działać pod presją.

Jedną z najważniejszych umiejętności jest komunikacja. Ekspert ds. bezpieczeństwa musi potrafić w sposób jasny i zwięzły wyjaśnić złożone problemy techniczne nietechnicznej publiczności, w tym zarządowi. Musi umieć argumentować potrzebę inwestycji w bezpieczeństwo, przedstawiając ryzyko w kontekście biznesowym. W trakcie incydentu, to od jego zdolności komunikacyjnych zależy skuteczna koordynacja działań i uspokojenie sytuacji.

Inne kluczowe umiejętności to rozwiązywanie problemów, krytyczne myślenie oraz zdolność do pracy w zespole. Cyberbezpieczeństwo to dziedzina, w której rzadko istnieją gotowe rozwiązania. Specjaliści muszą potrafić analizować nietypowe sytuacje, myśleć nieszablonowo i szybko podejmować decyzje w warunkach niepewności. Skuteczna obrona i reakcja na incydenty jest zawsze wynikiem pracy zespołowej, dlatego umiejętność współpracy i dzielenia się wiedzą jest absolutnie niezbędna.

Jakie są największe wyzwania w pozyskiwaniu i utrzymaniu talentów cybersec?

Największym wyzwaniem, na jakie wskazuje raport ENISA, jest globalny i lokalny niedobór wykwalifikowanych specjalistów ds. cyberbezpieczeństwa. Popyt na ekspertów znacznie przewyższa podaż, co prowadzi do intensywnej konkurencji między firmami. Organizacje objęte NIS2 będą musiały rywalizować o tych samych kandydatów nie tylko między sobą, ale także z firmami technologicznymi i wyspecjalizowanymi dostawcami usług bezpieczeństwa, którzy często oferują lepsze warunki finansowe i ciekawsze projekty.

Kolejnym problemem jest utrzymanie (retencja) talentów. Ze względu na duży popyt, specjaliści cybersec często zmieniają pracę w poszukiwaniu lepszych zarobków, możliwości rozwoju i nowych wyzwań. Dla firm oznacza to ryzyko utraty kluczowych pracowników i wiedzy instytucjonalnej. Aby zatrzymać najlepszych, organizacje muszą oferować nie tylko konkurencyjne wynagrodzenie, ale także klarowną ścieżkę kariery, dostęp do szkoleń i certyfikacji oraz interesujące, rozwijające zadania.

Wyzwanie stanowi również szybkie tempo zmian technologicznych. Wiedza w cyberbezpieczeństwie bardzo szybko się dezaktualizuje. Firmy muszą inwestować w ciągłe szkolenie swoich zespołów, aby nadążały one za nowymi zagrożeniami i technologiami obronnymi. Stworzenie efektywnego programu ciągłego rozwoju jest kosztowne i czasochłonne, ale niezbędne do utrzymania wysokiego poziomu kompetencji i zapewnienia zgodności z NIS2.

Jakie strategie budowania kompetencji rekomenduje ENISA?

W odpowiedzi na wyzwania związane z niedoborem talentów, ENISA rekomenduje przyjęcie wielotorowej strategii budowania kompetencji, która nie opiera się wyłącznie na rekrutacji zewnętrznej. Kluczowe jest inwestowanie w rozwój obecnych pracowników poprzez programy upskilling (podnoszenia kwalifikacji) i reskilling (przekwalifikowania). Upskilling polega na rozwijaniu umiejętności specjalistów, którzy już pracują w dziale bezpieczeństwa, podczas gdy reskilling to szkolenie pracowników z innych działów (np. IT, analityki danych) w celu przygotowania ich do pełnienia nowych ról w cyberbezpieczeństwie.

Inną ważną strategią jest ścisła współpraca z sektorem edukacji. Firmy powinny angażować się w programy stażowe, praktyki i partnerstwa z uczelniami technicznymi, aby móc identyfikować i pozyskiwać talenty na wczesnym etapie ich kariery. Tworzenie dedykowanych programów akademickich i wspieranie inicjatyw edukacyjnych pomaga w długoterminowej perspektywie zwiększyć pulę dostępnych na rynku specjalistów.

ENISA zachęca również do promowania i wykorzystywania certyfikacji zawodowych. Certyfikaty takie jak CISSP, CISM czy OSCP są obiektywnym potwierdzeniem wiedzy i umiejętności kandydata, co ułatwia proces rekrutacji. Dla pracowników, zdobycie certyfikatu jest ważnym elementem rozwoju zawodowego, dlatego firmy powinny wspierać ich w tym procesie, np. poprzez finansowanie szkoleń i egzaminów. Tworzy to kulturę ciągłego doskonalenia i profesjonalizmu.

Kiedy warto rozważyć wsparcie zewnętrznych ekspertów, czyli MSSP?

Raport ENISA wyraźnie wskazuje, że nie każda organizacja, zwłaszcza z sektora małych i średnich przedsiębiorstw, będzie w stanie samodzielnie zbudować i utrzymać w pełni kompetentny, wewnętrzny zespół ds. cyberbezpieczeństwa. W takich przypadkach strategicznym i często bardziej opłacalnym rozwiązaniem jest skorzystanie z usług zarządzanych dostawców usług bezpieczeństwa (Managed Security Service Provider – MSSP).

Współpraca z MSSP daje natychmiastowy dostęp do zespołu wysoko wykwalifikowanych ekspertów, którzy dysponują specjalistyczną wiedzą i zaawansowanymi technologiami, na które pojedyncza firma często nie mogłaby sobie pozwolić. Zewnętrzni dostawcy mogą przejąć na siebie część lub całość zadań operacyjnych, takich jak całodobowe monitorowanie sieci (w ramach usługi SOC as a Service), zarządzanie podatnościami, reagowanie na incydenty czy przeprowadzanie regularnych testów penetracyjnych.

Decyzja o skorzystaniu z usług MSSP powinna być oparta na analizie kosztów i korzyści oraz ocenie własnych możliwości. Dla wielu podmiotów ważnych, a nawet niektórych kluczowych, hybrydowy model współpracy, w którym mały wewnętrzny zespół koordynuje działania i współpracuje z zewnętrznym partnerem, będzie najbardziej efektywnym sposobem na spełnienie wymogów NIS2. Pozwala to na optymalizację kosztów, zapewnienie dostępu do najwyższej klasy specjalistów i skoncentrowanie własnych zasobów na kluczowej działalności biznesowej.