Audyt bezpieczeństwa a test penetracyjny: Czym się różnią i kiedy je stosować?

W rozmowach biznesowych na temat cyberbezpieczeństwa panuje powszechne i często kosztowne zamieszanie terminologiczne. Stwierdzenie „musimy przeprowadzić audyt bezpieczeństwa” może w zależności od tego, kto je wypowiada, oznaczać dwie skrajnie różne rzeczy. Dla dyrektora finansowego lub prawnego może to być potrzeba weryfikacji zgodności z normą ISO 27001 i sprawdzenia, czy wszystkie wymagane polityki i procedury są na swoim miejscu. Dla inżyniera systemowego, to samo zdanie może oznaczać chęć zatrudnienia etycznych hakerów, którzy przeprowadzą kontrolowany atak i spróbują włamać się do firmowych serwerów. Ta niejednoznaczność prowadzi do niewłaściwych oczekiwań, zakupu nieodpowiednich usług i fałszywego poczucia bezpieczeństwa.

Aby podejmować świadome decyzje, kluczowe jest zrozumienie fundamentalnej różnicy między audytem bezpieczeństwa informacji a testem penetracyjnym (pentestem). Posługując się prostą analogią, audyt jest jak inspekcja budowlana – sprawdzamy, czy budynek został wzniesiony zgodnie z projektem, czy posiada wszystkie wymagane atesty, plany ewakuacyjne i sprawne systemy przeciwpożarowe. Pentest natomiast, to próba kontrolowanego włamania – sprawdzamy, czy mimo posiadania wszystkich atestów, da się jednak wyłamać zamek w drzwiach, otworzyć okno na parterze lub obejść system alarmowy. Oba te działania są niezwykle ważne dla bezpieczeństwa, ale odpowiadają na zupełnie inne pytania i weryfikują inne aspekty.

Dlaczego pojęcia „audyt bezpieczeństwa” i „pentest” są tak często mylone?

Głównym źródłem nieporozumień jest fakt, że oba procesy mają ten sam, nadrzędny cel: poprawę stanu cyberbezpieczeństwa organizacji. Oba kończą się raportem wskazującym słabości i rekomendacje. Jednak ich perspektywa, metodologia i zakres są diametralnie różne.

Audyt bezpieczeństwa ma podejście „z góry na dół” (top-down). Zaczyna od analizy strategii, polityk i procedur, a następnie weryfikuje, czy działania techniczne i organizacyjne są z nimi zgodne. Jest to proces w dużej mierze oparty na wywiadach, analizie dokumentacji i weryfikacji konfiguracji w odniesieniu do określonego standardu. Audytor pyta: „Czy robimy właściwe rzeczy?”.

Test penetracyjny ma podejście „z dołu do góry” (bottom-up). Nie interesuje go dokumentacja ani polityki. Jego celem jest praktyczna, techniczna próba znalezienia i wykorzystania podatności w działających systemach. Pentester działa jak atakujący i pyta: „Czy robimy rzeczy we właściwy sposób?”.

Mylenie tych pojęć prowadzi do sytuacji, w której firma posiadająca doskonałą dokumentację i certyfikat ISO 27001 (wynik audytu) może jednocześnie posiadać krytyczną, łatwą do wykorzystania podatność w swojej aplikacji webowej (co wykazałby pentest). I odwrotnie – systemy mogą być technicznie „utwardzone”, ale firma może nie posiadać żadnych formalnych procedur reagowania na incydenty (co wykazałby audyt).

Czym jest audyt bezpieczeństwa informacji i jaki jest jego główny cel?

Audyt bezpieczeństwa informacji to systematyczny, niezależny i udokumentowany proces oceny, którego celem jest weryfikacja, czy wdrożone w organizacji zabezpieczenia (techniczne i organizacyjne) oraz procesy są zgodne z określonymi kryteriami. Tymi kryteriami mogą być:

• Standardy międzynarodowe: np. ISO/IEC 27001.
• Regulacje prawne: np. dyrektywa NIS2, rozporządzenia KNF.
• Standardy branżowe: np. PCI DSS dla sektora kart płatniczych.
• Wewnętrzne polityki i procedury firmy.

Głównym celem audytu jest ocena zgodności (compliance) i dojrzałości procesowej. Audytor nie próbuje „hakować” systemów. Jego praca polega na zbieraniu dowodów poprzez rozmowy z pracownikami, analizę dokumentacji (polityk, procedur, instrukcji), przegląd logów, weryfikację konfiguracji systemów oraz obserwację działań.

Wynikiem audytu jest formalny raport, który wskazuje obszary (nie)zgodności ze sprawdzanym standardem. Raport ten jest kluczowym narzędziem dla zarządu, ponieważ pozwala na ocenę ogólnej dojrzałości programu bezpieczeństwa i jest często wymagany przez partnerów biznesowych, ubezpieczycieli czy organy regulacyjne jako dowód należytej staranności.

Czym jest test penetracyjny (pentest) i co ma on na celu?

Test penetracyjny (pentest) to kontrolowana i autoryzowana symulacja cyberataku na systemy informatyczne, przeprowadzana w celu oceny ich faktycznego, technicznego poziomu bezpieczeństwa. Celem pentestu jest praktyczna identyfikacja i próba wykorzystania (eksploitacji) podatności, zanim zrobią to prawdziwi cyberprzestępcy.

Pentester, czyli etyczny haker, wciela się w rolę zmotywowanego atakującego i, używając tych samych narzędzi i technik, próbuje przełamać zabezpieczenia. Jego celem jest nie tylko znalezienie teoretycznej słabości, ale również zademonstrowanie, jakie realne ryzyko biznesowe się z nią wiąże. Na przykład, nie tylko informuje, że aplikacja jest podatna na SQL Injection, ale pokazuje, że dzięki tej podatności udało mu się wykraść bazę danych klientów.

W przeciwieństwie do szerokiego, procesowego audytu, pentest ma zazwyczaj ściśle zdefiniowany, techniczny zakres (np. konkretna aplikacja webowa, sieć zewnętrzna firmy, sieć Wi-Fi). Jego wynikiem jest szczegółowy raport techniczny, który opisuje każdą znalezioną podatność, kroki potrzebne do jej odtworzenia oraz precyzyjne rekomendacje techniczne dotyczące jej usunięcia.

Kiedy moja firma potrzebuje audytu bezpieczeństwa, a kiedy testu penetracyjnego?

Wybór odpowiedniego narzędzia zależy od celów, jakie organizacja chce osiągnąć, oraz od jej poziomu dojrzałości.

Powinieneś wybrać audyt bezpieczeństwa, gdy:

• Chcesz uzyskać certyfikat zgodności z normą, taką jak ISO 27001.
• Musisz zademonstrować partnerom biznesowym lub regulatorom (np. w kontekście KSC/NIS2), że posiadasz dojrzały System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji (SZBI).
• Chcesz uzyskać całościowy, strategiczny obraz swojego programu bezpieczeństwa i zidentyfikować luki w politykach, procedurach i organizacji.
• Jesteś na początku drogi budowania programu bezpieczeństwa i potrzebujesz mapy drogowej.

Powinieneś wybrać test penetracyjny, gdy:

• Chcesz zweryfikować faktyczną, techniczną odporność nowej aplikacji webowej przed jej uruchomieniem produkcyjnym.
• Chcesz sprawdzić, czy Twoja infrastruktura sieciowa jest odporna na ataki z internetu.
• Chcesz przetestować bezpieczeństwo swojej aplikacji mobilnej lub sieci Wi-Fi.
• Regularnie wprowadzasz istotne zmiany w swoich systemach i chcesz mieć pewność, że nie otworzyły one nowych „drzwi” dla atakujących.

Czy audyt i pentest wzajemnie się wykluczają, czy raczej uzupełniają?

Audyt i pentest nie tylko się nie wykluczają, ale stanowią dwa, wzajemnie uzupełniające się filary dojrzałej strategii weryfikacji bezpieczeństwa. Regularne przeprowadzanie obu tych działań daje najbardziej kompletny i wiarygodny obraz postawy bezpieczeństwa organizacji.

Idealny cykl wygląda następująco: audyt identyfikuje braki na poziomie strategicznym i procesowym. Na przykład, audyt ISO 27001 może wykazać, że firma nie posiada formalnego procesu zarządzania podatnościami. Ta informacja jest bezcennym sygnałem dla zarządu. Następnie, test penetracyjny weryfikuje, jakie są praktyczne, techniczne konsekwencje tego braku. Może on wykazać, że z powodu braku procesu łatania, kluczowy serwer jest podatny na krytyczną, znaną od roku lukę, która pozwala na jego pełne przejęcie.

Połączenie wyników z obu tych działań daje potężny argument do działania. Audyt dostarcza uzasadnienia procesowego („nie jesteśmy zgodni ze standardem”), a pentest dostarcza namacalnego, technicznego dowodu ryzyka („nasze dane mogą zostać skradzione w ten sposób”). Taka synergia pozwala na budowanie kompleksowego i odpornego programu bezpieczeństwa, który jest solidny zarówno na papierze, jak i w praktyce.

W jaki sposób nFlo realizuje zarówno kompleksowe audyty, jak i zaawansowane testy penetracyjne?

W nFlo doskonale rozumiemy komplementarną naturę audytów i testów penetracyjnych, dlatego posiadamy w naszym portfolio wyspecjalizowane usługi w obu tych obszarach. Działamy jako kompleksowy partner, który potrafi dostarczyć zarówno strategicznej oceny procesów, jak i dogłębnej weryfikacji technicznej.

Nasz zespół ds. audytu i zgodności (GRC) specjalizuje się w przeprowadzaniu audytów w oparciu o wiodące standardy i regulacje. Realizujemy audyty gotowości do certyfikacji ISO/IEC 27001, audyty zgodności z wymogami dyrektywy NIS2 i nowelizacji Ustawy o KSC, a także audyty oparte na innych ramach, takich jak NIST Cybersecurity Framework. Nasi audytorzy to praktycy, którzy potrafią przełożyć teoretyczne wymagania norm na realne, techniczne i organizacyjne realia klienta, dostarczając praktycznych i możliwych do wdrożenia rekomendacji.

Nasz drugi, równie doświadczony zespół to specjaliści ds. bezpieczeństwa ofensywnego, którzy realizują zaawansowane testy penetracyjne. Nasza metodologia opiera się na manualnej, kreatywnej pracy ekspertów, a nie tylko na automatycznym skanowaniu. Przeprowadzamy pełne spektrum testów: od pentestów aplikacji webowych i mobilnych, przez testy infrastruktury sieciowej, aż po symulacje ataków socjotechnicznych. Co nas wyróżnia, to zdolność do łączenia obu perspektyw. Często wyniki przeprowadzonego przez nas audytu stają się punktem wyjścia do zaplanowania precyzyjnego, ukierunkowanego testu penetracyjnego, weryfikującego w praktyce zidentyfikowane ryzyka procesowe.