KSC NIS2 a cyber-ubezpieczenie: Jak zgodność z ustawą staje się kluczem do obniżenia kosztów ryzyka?

W ciągu ostatnich kilku lat rozmowy o cyberbezpieczeństwie na poziomie zarządu przeszły gwałtowną ewolucję. Kiedyś były to techniczne dyskusje o koszcie sprzętu. Dziś, dzięki KSC/NIS2, stały się strategiczną rozmową o osobistej odpowiedzialności. Jest jednak jeszcze jeden obszar, który równie mocno uderza w finanse firmy i przykuwa uwagę Dyrektora Finansowego (CFO): rynek cyber-ubezpieczeń. Składki rosną w tempie trzycyfrowym, a uzyskanie polisy zaczyna przypominać skomplikowany audyt.

Ubezpieczyciele zaczęli zadawać bardzo trudne pytania i odmawiać wypłaty odszkodowań firmom, które nie mogą wykazać „należytej staranności”. W tym właśnie momencie nowa ustawa KSC/NIS2 staje się dla CFO i zarządu paradoksalnym sojusznikiem. Wymogi, które nakłada, są niemal idealnym odbiciem tego, czego ubezpieczyciel żąda, aby w ogóle rozważyć wystawienie polisy. Zgodność z KSC/NIS2 przestaje być tylko kosztem regulacyjnym; staje się kluczową inwestycją w optymalizację kosztów transferu ryzyka.

Dlaczego koszty cyber-ubezpieczeń rosną tak gwałtownie?

Rynek cyber-ubezpieczeń przeżywa kryzys. Przez lata ubezpieczyciele traktowali polisy „cyber” jak każdą inną, szacując ryzyko na podstawie historycznych danych. Problem w tym, że skala i częstotliwość cyberataków, szczególnie ransomware, eksplodowała w sposób nieprzewidywalny. Ubezpieczycielom przestała się zgadzać matematyka – wypłacali gigantyczne odszkodowania za przestoje produkcyjne i okupy, które wielokrotnie przewyższały zebrane składki.

W odpowiedzi rynek drastycznie „stwardniał”. Ubezpieczyciele podnieśli składki o setki procent, ale co ważniejsze, zaczęli ekstremalnie rygorystycznie podchodzić do oceny ryzyka. Dziś nie wystarczy wypełnić prostej ankiety. Firma ubiegająca się o polisę przechodzi szczegółowy audyt – ubezpieczyciel chce wiedzieć wszystko o jej zabezpieczeniach.

W efekcie, firmy, które nie inwestują w bezpieczeństwo, stają przed wyborem: albo zapłacą astronomiczną składkę za bardzo ograniczoną ochronę, albo w ogóle jej nie dostaną. To stawia CFO w bardzo trudnej sytuacji, próbującego zbilansować budżet.

Czym jest „gotowość do cyber-ubezpieczenia” (cyber insurance readiness)?

„Gotowość do cyber-ubezpieczenia” to nowy termin, który robi karierę w działach finansowych i zarządach. Oznacza on stan, w którym organizacja jest w stanie udowodnić ubezpieczycielowi, że traktuje cyberbezpieczeństwo poważnie i wdrożyła podstawowe, ale i zaawansowane kontrole bezpieczeństwa. To zdolność do pozytywnego przejścia audytu ubezpieczeniowego.

Ubezpieczyciel nie chce już „wierzyć na słowo”. Chce twardych dowodów. Czy firma stosuje uwierzytelnianie wieloskładnikowe (MFA)? Czy posiada systemy wykrywania i reagowania (EDR/XDR)? Czy regularnie testuje swoje plany ciągłości działania (BCP)? Czy ma monitoring 24/7 (SOC)? 

Gotowość do cyber-ubezpieczenia to więc nic innego, jak posiadanie dojrzałego programu bezpieczeństwa. Jak zauważa strategia nFlo, ocena tej gotowości jest kluczowym modułem, który pozwala Dyrektorom Finansowym (CFO) przełożyć zidentyfikowane ryzyko techniczne na ryzyko finansowe i zoptymalizować koszty pozyskania ubezpieczenia.

Jak KSC/NIS2 wpływa na proces ubiegania się o polisę cyber?

Nowa ustawa KSC/NIS2 i kwestionariusze ubezpieczeniowe to niemal dwa identyczne dokumenty. KSC/NIS2 w sposób prawny wymusza wdrożenie dokładnie tych samych kontroli, o które pytają ubezpieczyciele. To fundamentalna zbieżność.

Dla ubezpieczyciela, firma podlegająca KSC/NIS2 jest podmiotem wysokiego ryzyka. Jednocześnie, jeśli ta firma wdroży wymogi ustawy, staje się podmiotem o ryzyku dobrze zarządzanym. Kwestionariusz ubezpieczeniowy zapyta: „Czy posiadasz udokumentowaną politykę analizy ryzyka?” – KSC/NIS2 czyni ją obligatoryjną. Ubezpieczyciel zapyta: „Czy posiadasz plany ciągłości działania i czy je testujesz?” – KSC/NIS2 wprost tego wymaga. Ubezpieczyciel zapyta: „Czy zarządzasz ryzykiem dostawców?” – KSC/NIS2 czyni z tego twardy wymóg prawny.

To oznacza, że proces wdrożenia KSC/NIS2 jest jednocześnie procesem budowania „gotowości do cyber-ubezpieczenia”. Wkrótce ubezpieczyciele zaczną zadawać jedno proste pytanie: „Jak wyglądał wynik Państwa audytu zgodności z KSC/NIS2?”.

Czy samo kupienie polisy zwalnia zarząd z odpowiedzialności KSC/NIA2?

To kluczowe pytanie, na które odpowiedź brzmi: absolutnie nie. To pułapka myślenia, w którą nie wolno wpaść zarządowi ani CFO. Ubezpieczenie to transfer ryzyka finansowego. KSC/NIS2 nakłada odpowiedzialność regulacyjną i osobistą. To dwie zupełnie inne rzeczy.

Polisa ubezpieczeniowa może (choć nie musi w całości) pokryć koszty okupu ransomware, koszty przestoju produkcyjnego czy koszty odtworzenia danych. Polisa nie zapłaci jednak kary administracyjnej nałożonej na kierownika podmiotu (prezesa, członka zarządu) za niedopełnienie obowiązków nadzoru. Taka kara ma charakter osobisty i sankcyjny – ma „boleć” menedżera za zaniedbanie.

Co więcej, ubezpieczyciel może odmówić wypłaty odszkodowania, jeśli w toku badania poincydentalnego odkryje, że firma w kwestionariuszu poświadczyła nieprawdę (np. zaznaczyła, że ma MFA, a w praktyce go nie stosowała). Ubezpieczenie nie jest tarczą. Jest siatką bezpieczeństwa, która zadziała tylko wtedy, gdy wcześniej zbudowano solidne fundamenty.

Jakich konkretnych dowodów zgodności zażąda ubezpieczyciel przed wystawieniem polisy?

Ubezpieczyciel nie zadowoli się już deklaracją „tak, mamy bezpieczeństwo”. Będzie żądał dowodów na wdrożenie „odpowiednich i proporcjonalnych” środków technicznych i organizacyjnych  – dokładnie tak samo, jak KSC/NIS2.

Jako CFO, musisz być gotowy, że Twój CISO zostanie poproszony o przedstawienie:

1. Wyników analizy ryzyka: Ubezpieczyciel chce wiedzieć, że rozumiesz swoje ryzyko .
2. Raportów z audytów i testów: Czy regularnie przeprowadzasz testy penetracyjne, skany podatności i audyty konfiguracji? 
3. Polityk i Procedur: Przede wszystkim Planu Ciągłości Działania (BCP) i dowodów na jego przetestowanie.
4. Dowodów na wdrożenie kluczowych kontrolek: Czy możesz potwierdzić wdrożenie MFA na wszystkich kontach administracyjnych i dostępie zdalnym? Czy masz wdrożone systemy EDR? Czy posiadasz działający monitoring (SIEM/SOC)? 
5. Dowodów na zarządzanie łańcuchem dostaw: Jak weryfikujesz swoich dostawców IT? 

Każde „nie” lub „nie wiem” na tej liście drastycznie podnosi wysokość składki lub prowadzi do wykluczenia kluczowych ryzyk z polisy, czyniąc ją bezużyteczną.

Dlaczego analiza ryzyka (wymagana przez KSC/NIS2) jest kluczowa dla ubezpieczyciela?

Analiza ryzyka to fundament, o który opiera się cała dyrektywa KSC/NIS2. Jest to również fundament, na którym ubezpieczyciel buduje swoją ocenę. Dlaczego? Ponieważ analiza ryzyka pokazuje dojrzałość zarządczą firmy.

Firma, która nie przeprowadziła formalnej analizy ryzyka, z perspektywy ubezpieczyciela działa „na ślepo”. Nie wie, które jej zasoby są krytyczne, nie rozumie potencjalnego wpływu incydentu na biznes  i nie potrafi uzasadnić, dlaczego wydała pieniądze na zabezpieczenie A, a nie B. Taka firma jest nieprzewidywalna i stanowi ogromne ryzyko.

Firma, która posiada udokumentowany rejestr ryzyk (zgodny np. z ISO 27005), pokazuje ubezpieczycielowi, że zarządza bezpieczeństwem w sposób świadomy. Pokazuje, że jej budżet na cyberbezpieczeństwo nie jest przypadkowy, ale wynika z racjonalnej oceny zagrożeń. Dla ubezpieczyciela jest to sygnał, że ma do czynienia z partnerem, który „zachowuje należytą staranność” – a to jest podstawa do obniżenia składki.

Jak wdrożenie środków technicznych (MFA, EDR, SOC) obniża składkę ubezpieczeniową?

Ubezpieczyciele doskonale wiedzą, co działa. Ich dane statystyczne z tysięcy incydentów są bezlitosne. Wiedzą, że zdecydowana większość ataków ransomware, które kończą się wypłatą okupu, była możliwa dzięki dwóm czynnikom: brakowi uwierzytelniania wieloskładnikowego (MFA) oraz brakowi monitoringu (SOC), który pozwoliłby wykryć atak odpowiednio wcześnie.

Dlatego wdrożenie tych konkretnych środków technicznych stało się „tabelą podstawową” w ocenie ryzyka. Firma bez MFA jest dziś niemal nieubezpieczalna. Firma, która wdrożyła MFA i posiada systemy EDR (do ochrony stacji roboczych) , ale nie ma monitoringu 24/7 (SOC), dostanie polisę, ale z wysoką składką.

Dopiero firma, która może wykazać pełen pakiet – prewencję (MFA, EDR), detekcję (SOC 24/7) i reakcję (testowane plany BCP)  – staje się dla ubezpieczyciela „klientem premium”. Jest to podmiot, który realnie zainwestował w obniżenie swojego ryzyka, a zatem zasługuje na znacznie niższą składkę. Inwestycja w Pakiet CORE i RESILIENCE  ma więc bezpośredni zwrot w postaci obniżonych kosztów transferu ryzyka.

Czy ubezpieczyciel zapyta o bezpieczeństwo mojego łańcucha dostaw (SCRM)?

Jeszcze do niedawna nie było to częste. Dziś jest to jedno z kluczowych pytań. Ubezpieczyciele, podobnie jak twórcy KSC/NIS2, zrozumieli, że atak na łańcuch dostaw (supply chain attack) jest jednym z najbardziej niszczycielskich i kosztownych scenariuszy. Atak na jednego dostawcę oprogramowania może skompromitować tysiące jego klientów.

Ubezpieczyciel wie, że jeśli Twoja firma nie zarządza ryzykiem swoich dostawców IT, to de facto Twoje bezpieczeństwo jest iluzoryczne. Zapyta więc wprost: „Czy posiadają Państwo politykę oceny bezpieczeństwa dostawców?”, „Czy Państwa umowy z dostawcami ICT zawierają klauzule bezpieczeństwa?”, „Czy przeprowadzają Państwo audyty swoich krytycznych partnerów?”.

Brak wdrożonego procesu SCRM, którego wymaga KSC/NIS2, będzie skutkował albo wykluczeniem z polisy szkód wynikających z ataku na łańcuch dostaw (co czyni polisę w dużej mierze bezużyteczną), albo kolejną, drastyczną podwyżką składki.

Jak audyt gotowości KSC/NIS2 (Pakiet START) staje się narzędziem negocjacji z ubezpieczycielem?

Tu dochodzimy do sedna sprawy z perspektywy CFO. Trzeba ponieść koszty na wdrożenie KSC/NIS2. Jak jednak udowodnić zwrot z tej inwestycji? Odpowiedź leży w procesie ubezpieczeniowym.

Kiedy przychodzi czas na odnowienie polisy cyber, zamiast pasywnie odpowiadać na kwestionariusz, możesz proaktywnie przedstawić ubezpieczycielowi wyniki audytu gotowości KSC/NIS2 (Pakiet START), przeprowadzonego przez renomowanego, zewnętrznego partnera. Taki audyt to nic innego, jak profesjonalna, niezależna ocena Twojej „gotowości do cyber-ubezpieczenia”.

Przedstawiając ubezpieczycielowi raport z audytu oraz mapę drogową do wdrożenia brakujących elementów (Pakiet CORE), wysyłasz potężny sygnał: „Jesteśmy świadomi ryzyka, mamy plan jego mitygacji i aktywnie nim zarządzamy pod nadzorem zarządu”. Taki dokument to najsilniejsze narzędzie negocjacyjne, jakie możesz mieć. Pozwala on ubiegać się o znacznie niższą składkę, ponieważ dostarczasz twardych dowodów na zachowanie należytej staranności.

Jak CFO i CISO powinni współpracować, aby zoptymalizować koszty ryzyka cybernetycznego?

KSC/NIS2 i kryzys na rynku ubezpieczeń wymuszają sojusz, który do tej pory nie był oczywisty: sojusz CISO i CFO. Dyrektor finansowy przestaje postrzegać CISO jako „centrum kosztowe”, a zaczyna widzieć w nim „menedżera ryzyka finansowego”.

Zadaniem CISO jest przełożenie ryzyka technicznego na język biznesowy. Zamiast mówić „potrzebuję SIEM”, CISO mówi: „Brak SIEM i SOC uniemożliwia nam spełnienie wymogu 24h i podnosi naszą składkę ubezpieczeniową o 30%”. To jest język, który CFO rozumie.

Współpraca ta musi być sformalizowana. CFO musi włączyć CISO w proces negocjacji ubezpieczeniowych. CISO musi dostarczać CFO regularnych raportów z postępów we wdrażaniu KSC/NIS2, które CFO może wykorzystać w rozmowach z ubezpieczycielami i brokerami. Wdrożenie KSC/NIS2 nie jest kosztem; jest inwestycją w obniżenie całkowitego kosztu ryzyka (TCO of Risk), na który składa się koszt sankcji, koszt incydentu i koszt transferu (ubezpieczenia).

Zarządzanie Ryzykiem Finansowym (Cyber) dla CFO: Ramka Podsumowująca

Poniższa tabela przedstawia, jak inwestycja w zgodność z KSC/NIS2 (w modelu nFlo) bezpośrednio przekłada się na redukcję kosztów ryzyka.